افسردگی در کودکان

افسردگی یکی از شایع ترین مشکلات حیطه سلامت روان در جهان است. یکی از اختاللهای رایج و حاد روانشناختی، افسردگی که با فقدان انگیزه و امید، کاهش سطح اعتماد به نفس و بدبینی، احساس یاس و ناامیدی و ناراحتی همراه است
اختلال افسردگی عمده یک اختلال طولانی و پایا است و منجر به ایجاد اختلالات عملکردی و اجتماعی اساسی میشود 1(. افسردگی چالشی بزرگ برای سلامت عمومی است، زیرا تا 21/4 درصد شیوع جهانی دارد و با محدودیتها و هزینه های بالا برای فرد، خانواده و جامعه مرتبط است
طبق گفته سازمان بهداشت جهانی افسردگی در سال 2020 به دومین عامل بیماری در جهان تبدیل میشود.
در مورد اختلال افسردگي ، در ديدگاههايي كه اخيراً در مورد بهداشت رواني كودكان ارائه شده، وجود افسردگي در همه سطوح تحولي در كودكان و شباهت نشانههاي آن با نشانه هاي افسردگي نوجوانان مورد تاييد قرار گرفته و تشخيص افسردگي منوط به در نظر گرفتن معياري به نام سن و ظاهر شدن نه يك نشانه، بلكه دستهاي از نشانهها موكول شده است
براي اينكه كودكي از لحاظ باليني افسرده تشخيص داده شود، نه تنها بايد غمگيني و اختلال عاطفي شديدي را تجربه كند، بلكه بايد در كاركرد شناختي فردي آنها و نيز در رفتارشان تغييراتي صورت گيرد. اين تغييرات در سنين مختلف كودك، متفاوت بوده و شامل نشانههاي جسماني، رفتاري، شناختي و اجتماعي است

اغلب افرادی که به افسردگی مبتال هستند بهطور دائم غمگین بوده و از انجام فعالیتهایی که قبالً از آنها لذت میبرند، دیگر خشنود نبوده یا ترکیبی از دو حالت فوق را تجربه می کنند. افسردگی را میتوان بهعنوان یک اختالل خلقی و حالتی هیجانی در نظر گرفت که با آشفتگی در خواب و اشتها به همراه کاهش میل جنسی، عالقه و لذت در فعالیتهای معمول، احساس بیارزشی و گناه، احساسهای غمگینی شدید و کنارهگیری از دیگران مشخص میشود
در این اختالل خلقی، فرد بیشتر اوقات احساسهایی مثل تحریک- پذیری، خشم و مالل را تجربه میکند و برای خود متأسف و غصهدار بوده و شدیداً نیازمند گرفتن اطمینان خاطر از دیگران است. همچنین افراد افسرده در مورد گذشته مشغله ذهنی 1 داشته و نسبت به آینده بدبین هستند
آغاز زودهنگام افسردگی در کودکی، شکل وخیم این اختالل روانشناختی بوده و کودکان نسبت به بزرگسالان،تعداد بیشتری از دوره های عود را تجربه می کنند.
اختالل افسردگی دوران کودکی به گونه منفی بر عملکرد شخصی و خانوادگی به هنجار کودک تاثیر گذاشته و اکثرا تا سنین بزرگسالی متناوباً تداوم دارد. این اختالل سبب میشود تا کودکان نتوانند عملکرد متناسب با توانایی از خود نشان دهند.
کودکانیکه دچار افسردگی هستند، ممکن است بهعنوان افسرده شناخته نشوند، بدین دلیل که افسردگی آنان ذهنی بوده و معموالً یک واکنش شخصی به شمار میرود
چنانچه سببشناسی اختالل افسردگی دوران کودکی مدنظر باشد، باید شیوه فرزندپروری والدین، سابقه خانوادگی، عوامل زیستی و اجتماعی مورد توجه قرار گیرد. عوامل خانوادگی و اجتماعی در جامعه کنونی بیشترین تأثیر را در بروز افسردگی دارند.
افرادی که سن پایین تری دچار افسردگی میشوند پیش اگهی ضعیف تری دارند.
هنگامیکه افسردگی در کودکان بروز میکند، سازگاری اجتماعی آنان با چالش مواجه میشود. ایجاد حس گوشهگیری در افسردگی، روابط اجتماعی افراد را تحت تاثیر قرار میدهد
سازگاری اجتماعی بدین دلیل در دوران کودکی حائز اهمیت است که در این دوران ارتباط با همساالن افزایش و وابستگی به والدین کاهش مییابد
سازگاری فرد با محیط اجتماعی خود، سازگاری اجتماعی نامیده میشود که این سازگاری ممکن است از طریق تغییر دادن خود و یا محیط حاصل شود. در تعریف سازگاری باید به توانایی آمیزش،مصالحه و انطباق ،همکاری و کنار آمدن با خود، محیط و دیگران اشاره نمود. میتوان بهطور خالصه بیان کرد که سازگاری اجتماعی در واکنشها و پاسخهای صادره از افرادی دیده میشود که تمایل دارند در اجتماع موردپسند واقع شده و مطلوبیت اجتماعی کسب کنند
مهارتها، نگرشها، ارزشها و حاالت بدنی که خصوصیات شخصی محسوب میگردند و حساسیت موقعیتهایی که فرد با آن روبرو میشود، از جمله عوامل دخیل بر سازگاری با محیط کاری و خانوادگی و تغییرات آن به شمار میروند و با توجه به اینکه شخص و محیط همواره در حال تغییرند، این دو متغیر در تعیین خشنودی، کامیابی و سازگاری فرد مؤثرند بدین لحاظ که سازگاری همواره باید بین این دو عامل خاص صورت پذیرد
روانشناسان معتقدند كه غالب رفتارهاي انسان از طريق تركيب ژنتيكي، رسش فيزيولوژيكي و عملكرد عصبي او هدايت ميشود. اما عدهاي نيز معتقدند كه علاوه بر متغير بيولوژيكي، بعضي از رفتارهاي نابهنجار كودكان در حقيقت پاسخ به شرايط استرسزاي محيط است.
اما از بين اين عوامل، خانواده نخستين و با دوامترين عاملي است كه اگر نه در تمام جوامع، حداقل در اكثر آنها به عنوان سازنده و زيربناي شخصيت و رفتارهاي بعدي كودك شناخته شده و حتي به عقيده بسياري از روانشناسان و جامعهشناسان، بايد ريشه بسياري از انحرافات شخصيت و بيماريهاي رواني رادر پرورش اوليه خانواده جستجو كرد
ز آنجا كه هر گونه افراط و آسانگيري يا محدوديت توسط والدين، عواقب ناخوشايندي براي كودكان به دنبال دارد و ممكن است به رشد ناقص كودكان و بروز مشكلات رفتاري و هيجاني مختلف منجر گردد و با توجه به اينكه هدف غايي تربيت، خودگرداني است نه تنظيم توسط عوامل خارجي، بنابراين بررسي شيوههاي فرزندپروري مادران كودكان دچار اختلالات رفتاري چون اختلالهاي اضطرابي و افسردگي ضروري است
نقش والدین در تشخیص افسردگی کودکان و نوجوانان
گاهی ما والدین اصلا به افسردگی در سنین پایین فکر نمی‌کنیم. گاهی هم مطمئن نیستیم که حالت فرزندمان ناشی از افسردگی است.
اگر شک داریم که شاید فرزندمان دچار افسردگی است باید ارتباط خود را با او بیشتر کنیم. باید از او بپرسیم چه احساساتی را تجربه می‌کند یا چه چیزهایی او را آزار می‌دهند.
به طور معمول وقتی چنین پرسش‌هایی به طور مستقیم از فرزندمان پرسیده می‌شود، در برخی موارد شاید بشنویم که شاد نیست یا غمگین است. گاهی شاید پاسخ آن‌ها حاکی از علاقه به آسیب به خود، علاقه به مرگ یا تفکرات خودکشی باشد.
چنین پاسخ‌هایی را باید کاملا جدی بگیریم؛ زیرا احتمال آسیب به خود در افسردگی نوجوانان بسیار زیاد است.
یکی دیگر از راه‌های تشخیص افسردگی فرزندان، مشورت با یک روانپزشک کودک و نوجوان یا روانشناس است. در مراجعه به این افراد متخصص، به طور معمول فرزندمان باید پرسشنامه افسردگی نوجوانان را پاسخ دهد.
برای تشخیص افسردگی کودکان دبستانی می‌توان از آموزگاران مدرسه هم کمک گرفت.
درمان افسردگی کودکان و نوجوانان
درمان‌های موثری برای افسردگی کودکان و نوجوانان وجود دارد. درمان‌ غیردارویی ممکن است شامل یک یا چند مورد زیر باشد:
روان‌درمانی (درمان از راه صحبت کردن و مشاوره)
ملاقات با همه اعضای خانواده
تماس روانشناس با مدرسه و صحبت با معلم فرزندمان، با کسب اجازه از ما به عنوان والدین
دو نوع روان‌درمانی بیشترین تاثیر را در درمان افسردگی کودکان و نوجوانان دارند:
درمان رفتاری شناختی (افزایش آگاهی فرد نسبت به پایه‌های فکری هر رفتار و تلاش برای اصلاح آن)
روان‌درمانی بین‌فردی، که در آن تلاش می‌شود مهارت‌های ارتباطات بین‌فردی و مشارکت جمعی با هدف کاهش استرس به نوجوان، آموزش داده شود.
ممکن است روانپزشک برای درمان افسردگی کودکان و نوجوانان، داروی ضدافسردگی هم تجویز کند