ااضطراب نوعی احساس ترس، وحشت و ناآرامی است که امکان دارد منجر به افزایش ضربان قلب، بیقراری و تعرق شود. این وضعیت عموماً در موقعیت‌های استرس‌زا، جدید یا ناآشنا عادی بوده و به عنوان یک واکنش طبیعی به استرس درنظر گرفته می‌شود. به طور مثال قبل از حضور در یک آزمون و یا مصاحبه و موقعیت جدید کاری، عموم افراد دچار چنین وضعیتی شده و مضطرب می‌شوند.
در اجتماع كنوني زيادند افرادي كه در بزرگسالي به سر مي برند ولي هنوز از اضطرابي كه در كودكي دچار آن شده اند رنج مي برند. مشكلي كه ميشد با يك بازي درماني ساده و يا داشتن يك
دوره نوجواني كه از حساسيت بيشتري برخوردار است و هويت فرد در اين دوران شكل ميگيرد، اگر از روحيه رنجور و آزرده اي برخوردار باشد روح و روان او مستعد بيماري ميشود. زندگي ماشيني امروزي عامل راحت طلبي افراد گرديده و باعث شده در برابر سختيها از مقاومت كمتري برخوردار باشند و تحملشان در پستي و بلندي زندگي با كاهش قابل توجهي مواجه شود و تهديدي براي سلامت رواني باشد. شناخت ترفندهاي مقابله و درمان اضطراب ميتواند كمك شاياني در بهبود سطح سلامت رواني جامه و افراد باشد
اختلالات اضطرابي يكي از اختلالات رواني شايع دوران كودكي است. مطالعات حـاكي از آن اسـت كه در حدود %12-8 كودكان دچار انواع اختلالات اضطرابي هستند، كه نشان دهنده ميزان اهميـت ايـن اختلال ميباشد
امروزه اضطراب مشکلی رایج در بین کودکان است و 7 درصد از کودکان 3 تا 17 ساله دارای اختلال اضطراب تشخیصی هستند. میانگین سن شروع 11 سالگی است
اضطراب در کودکان دارای نشانه های جسمی مانند بی قراری عمومی، تپش قلب، سردرد، معده درد و احساس خوب نبودن برای رفتن به مدرسه میباشد. اضطراب می تواند مشکلاتی را برای به خواب رفتن یا ماندن در خواب ایجاد کند ویا می تواند خواب را با کابوس مختل کند. همچنین می‌تواند به‌عنوان مشکل در به خاطر سپردن یا تمرکز ظاهر شود. امتناع از مدرسه مشکل رایج در میان کودکان مبتلا به اضطراب است. ممکن است به شکل عدم تمایل به بلند شدن از رختخواب در صبح های مدرسه باشد. عملکرد ضعیف مدرسه می تواند نشانه ای باشد که کودک درگیر نگرانی است.
علائم اختلال اضطراب در کودکان
عدم تمرکز در یادگیری
مشکلات مربوط به خواب و یا بیدار شدن در میانۀ شب با خواب‌های آشفته
بی‌اشتهایی و یا درست غذا نخوردن
حساسیت بالا از جهت خلقی و پرخاشگری
شکایت از دل درد
گریه کردن‌های زیاد
احساس نگرانی در اکثر اوقات
بیقراری و بدخلقی
استفاده بیش از حد از توالت
وابستگی و چسبیدن زیاد به والدین و اطرافیان
اجتناب از قرار گرفتن در موقعیت‌های خاص
همه یا برخی از مواردی که گفته شد، ممکن است در کودک مضطرب دیده شود. همچنین این احتمال وجود دارد که علائم دیگری نیز دیده شود و وجود داشته باشد.
انواع اختلال اضطراب در کودکان
-اختلال اصطراب فراگیر
-اختلال اضطراب جدایی
-اختلال اضطراب اجتماعی
-اختلال اضطراب هراس یا وحشت
-فوبیای خاص
-لالی انتخابی
اختلال اضطراب فراگیر
این نوع اختلال اضطراب بیشتر در مورد فعالیت‌ها و وقایع روزمره و معمولی اتفاق می‌افتد؛ بدین صورت کودک در مورد کارهایی که به طور روزانه انجام می‌دهد یا می‌بایست انجام دهد، دچار اضطرابی می‌گردد که قادر به کنترل آن نیست. این نوع از اضطرابی عموماً بدون داشتن هیچ دلیل منطقی رخ داده و بیشتر نگرانی در مورد موضوعی است که هنوز رخ نداده است. در این شکل از اختلال اضطراب ممکن است کودک دچار تمامی علائم اضطراب شود و نتواند وظایف روزمرۀ خود مانند مدرسه رفتن را به درستی انجام دهد. ممکن است کودک به افسردگی مبتلا شده و سایر اختلالات اضطرابی را نیز نشان دهد.
در اختلال اضطراب فراگیر، حتی انجام روزمرۀ امور مانند بازی کردن با دوستان، سفر رفتن، انجام تکالیف هم باعث اضطراب شود. در برخی مواقع ممکن است کودکان این نگرانی‌ها را با والدین درمیان بگذارند و در برخی مواقع خیر. احساس ناشی از این اختلال باعث خستگی، بیماری یا ترس می‌شود و انجام کارها و یا رفتن به مدرسه یا مهد کودک را مختل می‌سازد.
اختلال اضطراب جدایی
همان طور که از اسم این نوع اختلال اضطراب مشخص است؛ در اثر جدا شدن کودک از خانه، والدین، دوست یا فردی که با او ارتباط عاطفی خاصی دارد دچار اختلال اضطراب جدایی شده و علائم اضطرابی شدیدی را بروز می‌دهد. به طور معمول جدایی از افراد آشنا یا محیط‌های آشنا ممکن است برای کودک باعث بروز اضطراب شود، اما اختلال اضطراب جدایی در مواردی مطرح می‌گردد که علائم شدید بوده و طولانی مدت ادامه یابند. در این موارد فعالیت‌های عادی و اجتماعی کودک مختل می‌گردد و اضطراب و نگرانی شدید خواهد بود. حتی این نوع اختلال در جدا کردن محل خواب یا اتاق کودک از والدین نیز ممکن است رخ دهد.
اختلال اضطراب اجتماعی
در مورد این اختلال حضور در محیط‌های اجتماعی و حضور در جمع و گروه برای کودک اضطراب‌آور خواهد بود. ترس از رویارویی با افراد غریبه، ترس از قضاوت شدن، ترس از ناتوانی در انجام کارها و وظایفی که در جمع اضطراب را به همراه دارد، همه کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهد و منجر به خجالت کشیدن، دوری کردن از اجتماع و بروز رفتارهای اضطرابی می‌شود. معمولاً در اختلال اضطراب اجتماعی، ترس و نگرانی از انجام کاری که ممکن است شرم‌آور طلقی شود و یا قضاوت منفی دیگران را درپی داشته باشد، باعث می‌شود تا کودک از فعالیت و ابراز وجود در محیط‌های اجتماعی مانند کلاس و مدرسه خودداری کند و به عنوان مثال در کلاس، دست بالا نبرد و برای شرکت در هیچ فعالیتی داوطلب نشود. در این وضعیت علائمی مانند سرخی، تعریق، تنگی نفس، ضربان قلب بالا، کودک را درگیر کرده و تحت تأثیر قرار می‌دهد.
اختلال هراس یا وحشت
بروز نشانه‌های اختلال هراس یا وحشت به شکلی که به حالت حملات اضطرابی ناگهانی بروز کند، این اختلال را شکل می‌دهد. علائمی مانند ضربان قلب بالا و تند، لرزش دست‌ها و بدن و تنگی نفس می‌توانند رخ داده و شدت این اختلال را بروز دهند. اختلال هراس بیشتر در نوجوانان رخ می‌دهد. ناگفته نماند بروز علائمی اضطرابی در کودکان، بیشتر رفتاری است، در صورتی که شاید بتوان گفت در بزرگسالان بیشتر کلامی است
لالی انتخابی یا میوتیسم
این نوع اختلال را شاید بتوان زیر مجموعۀ اختلال اضطراب اجتماعی قرار داد. در این حالت کودک یا نوجوان با اینکه توانایی صحبت کردن دارد و در محیط‌های آشنا و با افراد نزدیک صحبت می‌کند، اما به شکل کاملاً انتخابی در محیط‌های ناآشنا که برای او اضطراب‌آور است، صحبت نمی‌کند و خاموش (mute) می‌ماند. این محیط‌های اضطراب‌آور می‌توانند هرگونه محیط اجتماعی می‌تواند باشند؛ مدرسه، باشگاه ورزشی، کلاس آموزشی، فروشگاه یا هر فضای جدید و ناآشنای دیگر. در چنین شرایطی کودک نه تنها از انجام وظایف خود در این محیط‌ها بازمی‌ماند و کارآیی لازم را ندارد، بلکه در تأمین و درخواست نیازهای خود نیز ناتوان می‌گردد.
فوبیای خاص
فوبیا نوعی از ترس شدید و بروز رفتارهای اضطرابی به شمار می‌آید که کودک و یا حتی فرد بزرگسال در مواجهه با یک موقعیت، شیء و یا موجود زنده، ترسی هراس‌گونه و فزاینده از خود بروز می‌دهد که نوعی اختلال اضطراب به شمار می‌آید. در این وضعیت خودداری از مواجهه شدن با عامل یا موقعیت ایجاد کنندۀ این ترس شدید، راهکاری است که فرد پیش می‌گیرد تا با دوری از عامل ایجاد آن، خود را محفوظ بدارد. فوبیای خاص به نوعی ترس از چیزی است که شاید در برخی مواقع غیرمنطقی و نامعقول جلوه کند و کودک و یا فرد بالغ برای دوری از آن ترس از حضور در مکان‌هایی که حتی احتمال رویارویی با آن چیز وجود دارد احراز می‌کند. ترس از حیوانات، ترس از ارتفاع، ترس از لوازم یا وسایلی مانند آسانسور، تاریکی و مواردی از این دست.
.
چگونه می توانم بدانم فرزندم در مدرسه مضطرب است؟
عملکرد در مدرسه اغلب فشارسنج خوبی برای سلامت روان کودکان است. اضطراب می تواند توانایی توجه کودکان را در مدرسه از بین ببرد و مشارکت آنها در کلاس را دچار چالش کند و همچنین باعث شود نمرات پایینی را کسب کنند. بنابراین ممکن است قدرت تمرکز روی تکالیف یا کارهای دیگر را مختل کند. معلمان معمولاً ناظرهای خوبی بر الگوهای کودکان هستند و به سرعت تغییرات در تمرکز، مشارکت و عملکرد را تشخیص می دهند.
از گفتگوی دوره ای با معلمان می توان اطلاعات آشکاری در مورد رفتار کودکان به دست آورد که در غیر این صورت ممکن است برای والدین نامرئی باشد. علاوه بر این، والدینی که هر روز برای چند دقیقه همه چیز را کنار می گذارند تا با فرزندانشان در مورد هر آنچه در ذهنشان است و در زندگی شان می گذرد صحبت کنند، در موقعیت ممتازی هستند. به این دلیل که در صورت بروز نگرانی در فرزندانشان می‌توانند نگرانی آنها مستقیماً بشنوند. این ممکن است تنها راهی باشد که والدین متوجه مشکلات فرزندانشان مانند قلدری یکی از همکلاس ها و مسائل یا تهدید های موجود در مسیر مدرسه یا خانه می‌شوند. اینها تجربه هایی هستند که اغلب معلمان و مدیران متوجه نمی شوند و عامل بازدارنده قوی برای رفتن به مدرسه هستند.
پیشرفت اضطراب در کودکان چه پیامدهایی دارد؟
متأسفانه، در صورت عدم توجه به اضطراب، کودکان به مراتب بیشتر دچار ترس و نگرانی می‌شوند و سلامت روانی و رفاه اجتماعی آنها با خطر جدی روبرو می‌شود. اضطراب دروازه ای به سوی سایر مشکلات سلامت روان است و هر چه زودتر به آن رسیدگی شود، احتمال کمتری دارد که منجر به شرایط جدی سلامت روان شود. بدون درمان، اضطراب ممکن است ادامه داشته باشد، در عملکرد اجتماعی و رشد کودکان اختلال ایجاد کند و زندگی خانوادگی را ویران کند. این نه تنها به اضطراب در آینده، بلکه به افسردگی، مصرف مواد و خطر خودکشی منجر می شود. در مورد درمان، بسیار مفید است که کودکان مهارت های شناختی را برای به چالش کشیدن نگرانی و کنترل کردن تخیلات ترسناک خود بیاموزند.
درمان اختلالات اضطرابی در کودکان
درمان اختلالات اضطرابی در کودکان معمولاً ترکیبی از روش‌های مختلف است که با توجه به سن کودک، شدت علائم و نوع اختلال انتخاب می‌شوند. برخی از روش‌های درمانی رایج عبارتند از:
روان‌درمانی
روان‌درمانی یکی از موثرترین روش‌های درمان اختلالات اضطرابی در کودکان است. درمانگر به کودک مهارت‌هایی مانند مدیریت اضطراب، حل مسئله و مهارت‌های اجتماعی را آموزش می‌دهد. برخی از انواع روان‌درمانی که برای کودکان استفاده می‌شود عبارتند از:
درمان شناختی رفتاری (CBT): این روش بر تغییر افکار و رفتارهای منفی تمرکز دارد.
درمان قرار گرفتن تدریجی: کودک به تدریج در معرض موقعیت‌های ترسناک قرار می‌گیرد تا ترس خود را از دست بدهد.
درمان بازی: از طریق بازی، کودک احساسات و نگرانی‌های خود را بیان می‌کند و مهارت‌های مقابله‌ای را یاد می‌گیرد.
دارو درمانی
در برخی موارد، ممکن است پزشک برای کودک دارو تجویز کند. داروها معمولاً به عنوان مکمل روان‌درمانی استفاده می‌شوند و باید تحت نظر پزشک مصرف شوند.
مداخلات خانوادگی
درگیر کردن خانواده در روند درمان بسیار مهم است. درمانگر به والدین آموزش می‌دهد که چگونه از کودک خود حمایت کنند و به او کمک کنند تا با اضطراب خود مقابله کند.
مداخلات مدرسه‌ای
همکاری با مدرسه نیز می‌تواند در درمان اختلالات اضطرابی موثر باشد. معلم می‌تواند با ایجاد یک محیط یادگیری حمایتی و سازگار، به کودک کمک کند تا بهتر با مدرسه کنار بیاید.
عوامل موثر در درمان
تشخیص زودهنگام: تشخیص زودهنگام و شروع درمان به موقع، احتمال بهبودی را افزایش می‌دهد.
حمایت خانواده: حمایت خانواده، نقش بسیار مهمی در درمان اختلالات اضطرابی دارد.
همکاری با متخصصان: همکاری با روان‌شناس کودک، پزشک و معلم، به درمان موثرتر کمک می‌کند.
صبر و استمرار: درمان اختلالات اضطرابی زمان‌بر است و نیاز به صبر و استمرار دارد.
همکاری با متخصصان
روان‌شناس کودک: اگر اضطراب کودک شدید یا مزمن است، بهتر است با یک روان‌شناس کودک مشورت کنید.
آموزش و پرورش: با معلم کودک در ارتباط باشید و از او بخواهید که در ایجاد یک محیط یادگیری آرام برای کودک همکاری کند.
